ในสังคมความรู้ยุคดิจิทัล การเผยแพร่ผลงานสร้างสรรค์และองค์ความรู้มีความสำคัญอย่างยิ่งต่อการพัฒนาเศรษฐกิจ สังคม และวัฒนธรรม อย่างไรก็ตาม ระบบกฎหมายลิขสิทธิ์แบบดั้งเดิมที่เน้นการ “สงวนสิทธิ์ทั้งหมด” (all rights reserved) มักก่อให้เกิดข้อจำกัดต่อการเข้าถึงและการนำผลงานไปใช้ต่อ (Lessig, 2004) ดังนั้นจึงเกิดแนวทางใหม่ในการบริหารจัดการสิทธิของผู้สร้างสรรค์ผ่าน Creative Commons
Creative Commons คือ รูปแบบการให้สิทธิ์ใช้ผลงาน (License) ที่ช่วยให้เจ้าของลิขสิทธิ์สามารถกำหนดได้ว่าผู้อื่นสามารถนำผลงานไปใช้ได้แค่ไหน อย่างไร และเพื่อวัตถุประสงค์อะไร โดยไม่ต้องมานั่งทำสัญญาใหม่ทีละคน พูดง่าย ๆ คือ เป็นกุญแจมาตรฐาน ที่บอกคนอื่นว่า “คุณสามารถเอางานของฉันไปใช้ได้แบบนี้นะ” ซึ่งช่วยทั้งผู้สร้างสรรค์และผู้ใช้ไม่ให้เกิดความสับสนหรือกลัวว่าจะละเมิดลิขสิทธิ์
ความหมายของสัญลักษณ์ Creative Commons
สัญญาอนุญาต Creative Commons (CC) ไม่ได้มีเพียงรูปแบบเดียว แต่ประกอบด้วย เงื่อนไขย่อย ที่เจ้าของผลงานสามารถเลือกกำหนดได้ ว่าผู้อื่นจะนำผลงานไปใช้ต่อได้มากน้อยแค่ไหน เพื่อความเข้าใจง่าย ๆ Creative Commons จึงออกแบบเป็น สัญลักษณ์สากล ที่สื่อสารได้ทันที โดยไม่ต้องใช้ถ้อยคำทางกฎหมายยาว ๆ เมื่อเห็นสัญลักษณ์ก็รู้เลยว่าหมายถึงอะไร ใน CC มี สัญลักษณ์หลัก 4 แบบ ที่ใช้ประกอบกันเพื่อสร้างเงื่อนไขต่าง ๆ ได้แก่
1. BY (Attribution – การแสดงที่มา)
ต้องให้เครดิตแก่เจ้าของผลงานเสมอ ไม่ว่าจะนำไปคัดลอก แก้ไข หรือเผยแพร่
- วิธีให้เครดิตอาจเป็นการใส่ชื่อผู้สร้าง ลิงก์ไปยังแหล่งที่มา หรือบอกว่า “ที่มาจาก…” หรือเขียนตามรูปแบบอ้างอิงต่าง ๆ เช่น APA7
2. SA (Share Alike – เผยแพร่ต่อภายใต้สัญญาเดียวกัน)
ถ้านำผลงานไปดัดแปลงหรือสร้างสรรค์ต่อ ต้องเผยแพร่ผลงานใหม่ ด้วยสัญญาอนุญาตแบบเดียวกัน
3. NC (Non-Commercial – ไม่ใช่เชิงพาณิชย์)
อนุญาตให้นำผลงานไปใช้ได้ แต่ ห้ามใช้ในเชิงพาณิชย์ (เช่น ขาย ทำกำไร หรือโฆษณา)
4. ND (No Derivatives – ห้ามดัดแปลง)
สามารถคัดลอกหรือเผยแพร่ได้ แต่ ห้ามแก้ไข ดัดแปลง หรือสร้างงานใหม่จากผลงานนั้น
5. CC0 (CC Zero / Public Domain Dedication)
เจ้าของผลงาน สละสิทธิ์ลิขสิทธิ์ทั้งหมด เท่ากับว่าผลงานกลายเป็น สาธารณสมบัติ (Public Domain) ทุกคนสามารถนำไปใช้ คัดลอก ดัดแปลง หรือทำอะไรก็ได้ โดยไม่มีเงื่อนไข แต่ทางหลักวิชาการควรที่จะต้องให้เครดิตที่มา
ประเภทของสัญญาอนุญาต Creative Commons
Creative Commons สามารถที่จะiะบุสัญญาอนุญาต.นรูปแบบต่าง ๆ ผสมผสานกันได้ เพื่อช่วยการสร้างสมดุลระหว่างการคุ้มครองสิทธิผู้สร้างสรรค์กับการส่งเสริมให้ผลงานถูกนำไปใช้ประโยชน์ต่อสาธารณะได้มากขึ้น ผ่านสัญญาอนุญาตมาตรฐาน CC มีทั้งหมด 6 แบบ (เรียงจากเปิดกว้างที่สุด ไปจนถึงจำกัดมากที่สุด) และยังมี CC0 หรือ Public Domain ให้เลือกด้วย
1. CC BY
- ใช้ได้ทุกอย่าง ทั้งคัดลอก แก้ไข ดัดแปลง หรือแม้กระทั่งใช้เชิงพาณิชย์
- ขอแค่ว่า ต้องให้เครดิตผู้สร้าง
2. CC BY-SA
- ใช้ได้ทุกอย่างเหมือน CC BY
- แต่ถ้ามีการดัดแปลง ต้องเผยแพร่ผลงานใหม่ภายใต้เงื่อนไขเดียวกัน (Share Alike)
3. CC BY-NC
- ใช้ได้ทุกอย่าง ยกเว้น ห้ามใช้เชิงพาณิชย์
- ต้องให้เครดิตผู้สร้าง
4. CC BY-NC-SA
- ใช้ได้ทุกอย่าง ยกเว้นเชิงพาณิชย์
- ถ้ามีการดัดแปลง ต้องเผยแพร่ต่อด้วยสัญญาเดียวกัน
5. CC BY-ND
- นำไปใช้ได้ทั้งเชิงพาณิชย์และไม่เชิงพาณิชย์
- แต่ห้ามแก้ไข ดัดแปลง หรือสร้างงานต่อยอด
- ต้องให้เครดิตผู้สร้าง
6. CC BY-NC-ND
- เผยแพร่หรือคัดลอกได้ แต่ต้องไม่ใช่เชิงพาณิชย์
- และ ห้ามแก้ไขหรือดัดแปลง
- ต้องให้เครดิตผู้สร้าง
7. CC0 (CC Zero / Public Domain Dedication)
- เจ้าของผลงานสละสิทธิ์ลิขสิทธิ์ทั้งหมด
- ทุกคนสามารถนำไปใช้ ดัดแปลง หรือเผยแพร่ได้อย่างอิสระ
- ไม่มีเงื่อนไขใด ๆ เลย
ตารางเปรียบเทียบสัญญาอนุญาต Creative Commons
| ประเภทสัญญา | ใช้เชิงพาณิชย์ | ดัดแปลง/แก้ไข | เงื่อนไขหลัก |
|---|---|---|---|
| CC BY | ✅ ได้ | ✅ ได้ | ต้องให้เครดิตผู้สร้าง |
| CC BY-SA | ✅ ได้ | ✅ ได้ แต่ต้องใช้สัญญาแบบเดียวกัน | ให้เครดิต + ต้องเผยแพร่ต่อด้วย CC แบบเดียวกัน |
| CC BY-NC | ❌ ไม่ได้ | ✅ ได้ | ให้เครดิต + ใช้ได้เฉพาะไม่เชิงพาณิชย์ |
| CC BY-NC-SA | ❌ ไม่ได้ | ✅ ได้ แต่ต้องใช้สัญญาแบบเดียวกัน | ให้เครดิต + ไม่เชิงพาณิชย์ + ต้องใช้สัญญาเดียวกัน |
| CC BY-ND | ✅ ได้ | ❌ ห้ามแก้ไข | ให้เครดิต + ห้ามดัดแปลง |
| CC BY-NC-ND | ❌ ไม่ได้ | ❌ ห้ามแก้ไข | ให้เครดิต + ไม่เชิงพาณิชย์ + ห้ามดัดแปลง |
| CC0 (Public Domain) | ✅ ได้ | ✅ ได้ | ไม่มีเงื่อนไข ใช้ได้อิสระ 100% |
ข้อควรพิจารณาก่อนการให้สัญญาอนุญาต (Before Licensing)
ก่อนที่เราจะเลือกใช้สัญญาอนุญาต Creative Commons (CC License) หรือ CC0 มีสิ่งสำคัญที่ต้องคิดให้รอบคอบ ดังนี้
- สัญญาอนุญาตเพิกถอนไม่ได้ เมื่อคุณเลือกใช้ CC หรือ CC0 แล้ว จะไม่สามารถเปลี่ยนใจหรือยกเลิกย้อนหลังได้ หมายความว่า ถ้ามีใครได้งานของคุณไปพร้อมกับ CC License แล้ว เขามีสิทธิใช้ตามนั้นไปตลอดอายุลิขสิทธิ์ แม้คุณจะเลิกเผยแพร่ภายหลัง
- คุณต้องเป็นเจ้าของลิขสิทธิ์จริง ๆ เฉพาะเจ้าของลิขสิทธิ์เท่านั้นที่สามารถให้ CC License หรือ CC0 ได้ ถ้าคุณไม่ได้เป็นเจ้าของ เช่น งานที่ทำในนามบริษัทหรืองานที่จ้างทำ ลิขสิทธิ์อาจจะไม่ใช่ของคุณ
- ตรวจสอบเนื้อหาที่ใช้ร่วมกับผู้อื่น หากผลงานมีองค์ประกอบที่ไม่ใช่ของคุณ เช่น เพลง ภาพ หรือข้อความที่มีลิขสิทธิ์คนอื่นอยู่ คุณต้องมั่นใจว่ามีสิทธิใช้งานหรือนำมารวมก่อน ไม่เช่นนั้นอาจละเมิดผู้อื่น
วิธีการนำ CC License หรือ CC0 ไปใช้กับผลงาน
การใส่สัญญาอนุญาต Creative Commons ให้กับผลงานทำได้ง่าย ๆ เพื่อให้คนอื่นรู้ว่าเขาสามารถใช้ผลงานคุณได้ โดยการใส่สัญญาอนุญาต Creative Commons ให้กับผลงานทำได้ง่าย ๆ เพื่อให้คนอื่นรู้ว่าเขาสามารถใช้ผลงานคุณได้ หรือเราสามารถใช้ CC License Chooser เพื่อใช้ในการกำหนดเงื่นไขของ Creative Commons ได้
การใช้งานจะต้องประกาศให้ชัดเจนว่าผลงานใช้สัญญาแบบไหน สามารถใช้การเขียนระบุไว้ในงานของคุณเสมอ เช่น
- ข้อความระบุลิขสิทธิ์แบบง่าย ๆ : © 2025. ผลงานนี้เผยแพร่ภายใต้สัญญาอนุญาต CC BY 4.0
- ใส่โลโก้ลงไปในชิ้นงาน : โดยสามารถดาวน์โหลดใช้งานได้จาก https://creativecommons.org/mission/downloads/
- ถ้าเป็นเว็บไซต์ ใส่ข้อความพร้อมลิงก์ไปยังหน้า CC License : © 2025. ผลงานนี้เผยแพร่ภายใต้สัญญาอนุญาต CC BY 4.0
โดยทั้ง 3 รูปแบบนี้สามารถใช้ผสมผสานกันได้ทั้งหมด
สัญญาอนุญาต (License Version) CC BY 4.0
สัญญาอนุญาต (License Version) 4.0 เป็นเวอร์ชันล่าสุดของสัญญาอนุญาต Creative Commons (ออกปี ค.ศ. 2013) มีการปรับปรุงจากเวอร์ชันเก่า (เช่น 3.0, 2.0) ให้ทันสมัยและครอบคลุมการใช้งานมากขึ้น
จุดเด่นของ CC 4.0 เทียบกับเวอร์ชันก่อนหน้า
- ใช้ได้ทั่วโลก (International License) จากเดิมที่แต่ละประเทศอาจต้องมีเวอร์ชันท้องถิ่น (ported license) CC 4.0 ถูกออกแบบให้ใช้ได้กับทุกประเทศ โดยไม่ต้องแปลกฎหมายใหม่
- ครอบคลุมสิทธิ์มากขึ้น ไม่ใช่แค่ “ลิขสิทธิ์” แต่ยังรวมถึงสิทธิ์อื่น ๆ เช่น สิทธิในฐานข้อมูล (Database rights) ที่บางประเทศคุ้มครอง
- ชัดเจนเรื่องการให้เครดิต (Attribution) บอกวิธีการให้เครดิตที่ยืดหยุ่นขึ้น (สามารถใช้ลิงก์, ข้อความ, หรือวิธีอื่น ๆ ที่เหมาะสมตามสื่อ)
- ปรับปรุงเรื่องการเลิกใช้สิทธิ์ (Termination) ถ้าใครละเมิดสัญญา สิทธิ์จะถูกเพิกถอน แต่ถ้าแก้ไขให้ถูกต้องแล้ว สิทธิ์จะกลับมาอีกครั้ง
- สนับสนุนงานทุกประเภท ใช้ได้กับข้อความ, เพลง, วิดีโอ, งานศิลปะ, ข้อมูลวิจัย, ฐานข้อมูล ฯลฯ
เอกสารอ้างอิง
Creative Commons. (2023). About the licenses. https://creativecommons.org/licenses/
Lessig, L. (2004). Free culture: The nature and future of creativity. Penguin Press.
